สถาบันอุดมศึกษาในกำกับของรัฐ

สถาบันอุดมศึกษาในกำกับของรัฐ (National university) หรือที่เรียกว่า "มหาวิทยาลัยนอกระบบ" คือ สถาบันอุดมศึกษาของรัฐ ที่มีการบริหารการจัดการอิสระแยกจากระบบราชการ (autonomous university) แต่ยังได้รับเงินอุดหนุนทั่วไป (block grant) ที่รัฐจัดสรรให้เป็นรายปีโดยตรง เพื่อใช้จ่ายตามความจำเป็นในการดำเนินการตามวัตถุประสงค์ของมหาวิทยาลัย และเพื่อประกันคุณภาพการศึกษา

ประวัติ

แนวความคิดที่จะนำมหาวิทยาลัยออกนอกระบบนั้น มีมาตั้งแต่ พ.ศ. 2507 ซึ่งผู้บริหารและคณาจารย์ของมหาวิทยาลัยได้ยื่นหลักการต่อ จอมพลถนอม กิตติขจร นายกรัฐมนตรี ซึ่งก็ไม่ได้รับการเห็นชอบ เพียงแต่ได้มีการจัดตั้ง "ทบวงมหาวิทยาลัย" ขึ้น เพื่อดูแลมหาวิทยาลัยต่าง ๆ แทน "สำนักนายกรัฐมนตรี" ดังนั้น ในยุคนี้ มหาวิทยาลัยต่าง ๆ จึงได้ย้ายไปสังกัดทบวงมหาวิทยาลัย จากเดิมที่สังกัดสำนักนายกรัฐมนตรี แต่อย่างไรก็ตาม มหาวิทยาลัยก็ยังคงอยู่ภายใต้กฎหมายระเบียบของระบบราชการเช่นเดิม ซึ่งทำให้ขาดความคล่องตัวในการดำเนินงาน จึงได้มีความพยายามที่จะนำมหาวิทยาลัยออกนอกระบบราชการเรื่อยมา 
และในช่วงวิกฤตเศรษฐกิจ เมื่อปี พ.ศ. 2541 นโยบายการออกนอกระบบก็ได้เป็นข้อตกลงหนึ่งที่ผูกพันกับสัญญาการกู้ยืมเงินกับ [[ธนาคารพัฒนาเอเชีย (Asian Development Bank: ADB) ]] โดยมุ่งหมายของรัฐบาลเพื่อลดงบประมาณในส่วนราชการที่สามารถเลี้ยงตนเองและบริหารงบ?ประมาณเองได้ ในช่วงปี พ.ศ. 2542 เริ่มมีการเสนอให้มหาวิทยาลัย หรือคณะฯ ที่ตั้งขึ้นใหม่ "ออกนอกระบบ" ราชการ และมีการหยุดรับข้าราชการพลเรือนเข้ามาในมหาวิทยาลัยรัฐเดิมทั้งหมด ตำแหน่งที่บรรจุเข้ามาใหม่ เรียกว่า "พนักงานมหาวิทยาลัย" ซึ่งมีกรอบเงินเดือนและสวัสดิการแตกต่างจากข้าราชการพลเรือนเดิม และหากผู้ที่เกษียณราชการไปให้ตำแหน่งและเงินเดือนนั้นเปลี่ยนเป็นตำแหน่งพนักงานมหาวิทยาลัยในตำแหน่งเริ่มบรรจุใหม่เท่านั้น
เริ่มมีความพยายามนำมหาวิทยาลัยออกนอกระบบอีกครั้งตั้งแต่รัฐบาลทักษิณ ชินวัตร แต่มีการคัดค้าน ดังนั้น จึงยังไม่มีการนำมหาวิทยาลัยออกนอกระบบในช่วงนี้ ต่อมาในสมัยรัฐบาล พล.อ.สุรยุทธ์ จุลานนท์ โดย ศ.ดร.วิจิตร ศรีสอ้าน รัฐมนตรีศึกษาธิการ ก็ได้เสนอ ครม.และ สนช. ให้ผ่านร่าง พ.ร.บ.มหาวิทยาลัยในกำกับของรัฐของแต่ละมหาวิทยาลัยอีกครั้ง

รายชื่อสถาบันอุดมศึกษาในกำกับของรัฐ

ในประเทศไทยมีสถาบันอุดมศึกษา ในกำกับ 24 แห่ง ที่ไม่ได้ขึ้นอยู่กับระบบราชการหรือไม่อยู่ในสายการบังคับบัญชาของสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา โดยในจำนวนนี้มี 7 แห่งที่เป็นสถาบันในกำกับของรัฐตั้งแต่ก่อตั้ง ส่วนที่เหลือนั้นเป็นสถาบันในกำกับของรัฐโดยการแปรสภาพด้วยผลของกฎหมาย ทั้งนี้มีเฉพาะมหาวิทยาลัยนวมินทราธิราชแห่งเดียวที่อยู่ในกำกับของกรุงเทพมหานคร ซึ่งเป็นราชการส่วนท้องถิ่น ขณะที่สถาบันอุดมศึกษาอื่นจะอยู่ในกำกับของสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งเป็นราชการส่วนกลาง

ลำดับที่	ชื่อมหาวิทยาลัย	วันที่มีผลบังคับ	ออกนอกระบบตั้งแต่ก่อตั้ง	อ้างอิง
1	มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี	30 กรกฎาคม 2533	ใช่	[2]
2	มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์	8 เมษายน 2535	ใช่	[3]
3	มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย	2 ตุลาคม 2540		[4]
4	มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย	2 ตุลาคม 2540		[5]
5	มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง	26 กันยายน 2541	ใช่	[6]
6	มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี	7 มีนาคม 2541		[7]
7	มหาวิทยาลัยมหิดล	17 ตุลาคม 2550		[8]
8	มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือ	27 ธันวาคม 2550		[9]
9	มหาวิทยาลัยบูรพา	10 มกราคม 2551		[10]
10	มหาวิทยาลัยทักษิณ	6 กุมภาพันธ์ 2551		[11]
11	จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย	7 กุมภาพันธ์ 2551		[12]
12	มหาวิทยาลัยเชียงใหม่	7 มีนาคม 2551		[13]
13	สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง	8 มีนาคม 2551		[14]
14	มหาวิทยาลัยพะเยา	17 กรกฎาคม 2553	ใช่	[15]
15	มหาวิทยาลัยนวมินทราธิราช	13 พฤศจิกายน 2553	ใช่	[16]
16	สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา	26 พฤษภาคม 2555	ใช่	[17]
17	มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์	18 กรกฎาคม 2558		[18]
18	มหาวิทยาลัยขอนแก่น	18 กรกฎาคม 2558		[19]
19	มหาวิทยาลัยสวนดุสิต	18 กรกฎาคม 2558		[20]
20	มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์	16 สิงหาคม 2558		[21]
21	ราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์	18 เมษายน 2559	ใช่	[22]
22	มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ	21 พฤษภาคม 2559		[23]
23	มหาวิทยาลัยศิลปากร	3 กรกฎาคม 2559		[24]
24	มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์	21 กรกฎาคม 2559		[25]
25	มหาวิทยาลัยแม่โจ้	6 พฤษภาคม 2560		[26]
26	สถาบันการพยาบาลศรีสวรินทิรา สภากาชาดไทย (ยกฐานะจากวิทยาลัยพยาบาลสภากาชาดไทย)	25 พฤษภาคม 2560		[27]

สถาบันอุดมศึกษาที่อยู่ในขั้นตอนการนำมหาวิทยาลัยออกนอกระบบ

สถาบันอุดมศึกษาที่มีร่างพระราชบัญญัติของสถาบันอยู่ในขั้นตอนต่างๆ ดังนี้

ร่างพระราชบัญญัติ	อยู่ระหว่างการพิจารณาของรัฐสภา	คณะรัฐมนตรีรับหลักการแล้ว	อยู่ระหว่างเสนอคณะรัฐมนตรี	อยู่ระหว่างการพิจารณาของมหาวิทยาลัย	สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา
ร่างพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยสวนสุนันทา พ.ศ. ...				[28]
ร่างพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช พ.ศ. ...				[29]
ร่างพระราชบัญญัติสถาบันพระบรมราชชนก พ.ศ. ...			[30]

การวิพากษ์วิจารณ์

การนำมหาวิทยาลัยออกนอกระบบนั้น เป็นประเด็นขัดแย้ง มีการล่ารายชื่อคัดค้าน ^[31], ^[32]จนกระทั่งวาระสุดท้ายของการพิจารณาใน สนช. โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกรณีของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ที่กรรมการสภาคณาจารย์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ร่วมกับ ผศ.นพ.ตุลย์ สิทธิสมวงศ์ ในฐานะกรรมาธิการพิจารณาร่าง พ.ร.บ.มหาวิทยาลัยในกำกับของรัฐ ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย คัดค้าน สนช. ในการผ่านร่าง พ.ร.บ. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พ.ศ....อย่างเร่งรีบโดยไม่ฟังเสียงประชาคมจุฬาฯ  นอกจากนี้ยังเกิดการวิพากษ์วิจารณ์อย่างกว้างขวางทั้งนักวิชาการ นักการศึกษา รวมถึงนิสิต นักศึกษา ประชาชนโดยทั่วไป โดยประเด็นที่วิพากษ์วิจารณ์นั้นจะวิเคราะห์ถึงข้อดี ข้อเสียของการนำมหาวิทยาลัยออกนอกระบบ ดังนี้

ข้อดี

• เพื่อเกิดความคล่องตัวในการบริหารมหาวิทยาลัยมากขึ้น
• เป็นการลดภาระค่าใช้จ่ายของรัฐบาล
• มหาวิทยาลัยสามารถเปิดหลักสูตรเพื่อตอบสนองความต้องการของตลาดแรงงานได้
• สวัสดิการของบุคลากรในมหาวิทยาลัยเทียบเท่าเอกชน

ข้อเสีย

• นักการเมืองมีบทบาทในมหาวิทยาลัยมากขึ้น เนื่องจากงบประมาณส่วนหนึ่งยังต้องขอรับการจัดสรรจากรัฐบาล
• ค่าเล่าเรียนอาจเพิ่มสูงขึ้น ซึ่งอาจจะเป็นการตัดโอกาสทางการศึกษาของผู้มีรายได้น้อยทางอ้อม
• คณะหรือหลักสูตรที่ไม่คุ้มทุนในการเปิดสอน อาจจะต้องปิดตัวลง
• การบริหารงานของฝ่ายบริหารอาจจะไม่โปร่งใส ตรวจสอบได้ยาก
• เนื้อหาของร่าง พรบ. มีลักษณะเป็นกฎหมายบริหารจัดการทรัพย์สินที่ดิน ไม่ได้เป็นการบริหารจัดการการศึกษาแต่อย่างใด 

ที่มา  จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี